Czym jest bushcraft i jak zacząć?

Chociaż określenie „bushcraft” nie jest jeszcze tak powszechnie znane, jak chociażby „survival”, to z zagadnienie to wzbudza coraz większe zainteresowanie – i nie można się temu dziwić. Uprawianie bushcraftu może zapewnić mnóstwo emocji, jak i pobudzać miłość do natury czy pozwalać na zdobywanie wielu nowych umiejętności. Czym zatem jest bushcraft i jak się za niego zabrać, by był bezpieczny?

Co to jest bushcraft?

W jaki sposób można zdefiniować bushcraft? Jeżeli określenie to kojarzy Ci się z krzakami, buszem, a do tego z formą rzemiosła, to właściwie masz rację! Słowo to, powstałe z połączenia dwóch angielskich określeń, czyli bush (gąszcz) oraz craft (rękodzieło, rzemiosło – w tym wypadku dotyczące samodzielnego tworzenia schronienia, broni i podobnych elementów z tego, co jest dostępne w naturze), odnosi się do umiejętności przeżycia i funkcjonowania w środowisku naturalnym.

Jest to złożone pojęcie, opierające się nie tylko na samym życiu „w dziczy”, ale też umiejętnym wykorzystywaniu zasobów, jakie oferuje przyroda. Dla osób, które kultywują bushcraft jest to również uczucie zjednoczenia z przyrodą, rozumienia natury i praw, którymi się rządzi. U jego podstaw leży poszanowanie środowiska, w które człowiek wchodzi nieco bez zaproszenia – ostatecznie minęły stulecia, od kiedy ludzie żyli w prawdziwej harmonii z naturą. Bushcraft jest poniekąd nawiązaniem do pierwotnych czasów i instynktów, gdy człowiek był autentycznie częścią przyrody – współgrał z nią, czerpał z niej to, co dawała, ale też nie nadwyrężał jej.

W bushcrafcie liczy się zdobywanie umiejętności i wiedzy, jak żyć w środowisku naturalnym (nie tylko przetrwać, ale i egzystować w sposób dłuższy, ciągły), umiejętnie się w nim chronić i żywić tym, co oferuje. Tym samym bushcraft pozwala tak zdobywać wiedzę, jak i poszerzać dotychczasowe zdolności związane ze zrozumieniem miejsca człowieka w naturze. 

W obecnych czasach zauważalny jest znaczący powrót do wiedzy naszych przodków – bushcraft jest w niektórych regionach świata ruchem, łączącym osoby chcące uczyć się życia w surowych warunkach, budowania schronień w przyrodzie czy też pragnące bliżej poznać zasady zdobywania pokarmu i rozróżniania tego, co jadalne od tego, co trujące. A wszystko to z zachowaniem etyki ekologicznej – bez niszczenia zasobów. Bushcraft jest do tego wszechstronną dziedziną, łączącą szereg informacji z zakresu biologii, ornitologii, częściowo survivalu oraz typowo manualnych prac.

Bushcraft a survival

Skoro w akapicie powyżej wywołany został temat survivalu, warto odpowiedzieć sobie na pytanie, czy jest on pojęciem tożsamym z bushcraftem, czy jednak odnosi się do nieco innych kwestii i zasad?

Jasno trzeba podkreślić, że chociaż obie aktywności są do siebie znacząco zbliżone, to nie powinno się traktować ich tak samo. W przypadku klasycznego survivalu mowa jest bowiem o zdobywaniu i wykorzystywaniu umiejętności radzenia sobie w naturze w sytuacjach niejako „nagłych”, krótkotrwałych, do tego nieprzewidzianych. Umiejętności survivalowe koncentrują się zatem na zapewnieniu przetrwania w kryzysowych momentach, gdy człowiek znalazł się w głuszy nie do końca w planowany sposób. Gdyby zastosować porównanie, survival łączyć trzeba z przeżyciem kryzysu, katastrofy czy wypadku, a bushcraft stanowi formę długotrwałego, zwykle dobrowolnego przetrwania w naturze, z możliwością pielęgnowania i rozwijania swoich umiejętności, w harmonii z otaczającą człowieka fauną i florą. Innymi słowy – bushcraft uczy, jak żyć w lesie, a survival – jak w nim przeżyć.

Jak zacząć uprawiać bushcraft – najważniejsze umiejętności 

Ideą bushcraftu jest, co wyraźnie podkreślamy, życie w zgodzie z naturą, niejako na jej warunkach, z zachowaniem harmonii i poszanowania dla tego, co przyroda może dać człowiekowi, jeżeli wie, jak szukać i z tego korzystać. 

Osoby interesujące się tym zagadnieniem i zastanawiające się, jak zacząć przygodę z bushcraftem, powinny skupić się na kilku istotnych kwestiach dotyczących umiejętności, z którymi należy wybierać się na wyprawy. Wśród tych najważniejszych, właściwie podstawowych, wymienia się:

• rozpalanie ognia i podtrzymanie go – co ważne, nie za pomocą zapałek czy zapalniczki, ale z wykorzystaniem bardziej tradycyjnych metod (krzesiwo, pocieranie drewienek),
• zdobywanie wody pitnej – bez pożywienia można przetrwać kilka dni, jednak bez dostępu do wody pitnej dłuższa egzystencja w głuszy skazana jest na niepowodzenie; poznanie różnego rodzaju metod zbierania wody, jak również jej filtrowania lub po prostu uzdatniania to podstawa, bez której nie należy wybierać się na bushcraft,
• zdobywanie pożywienia – mowa tu zarówno o polowaniu na zwierzynę lub o łowieniu ryb, jak i o umiejętnym szukaniu owoców czy grzybów – a właściwie miejsc, w których takie się znajdują,
• tworzenie schronienia – budowanie bezpiecznych konstrukcji z naturalnych materiałów pozwoli osłonić ciało przed opadami oraz porywami wiatru, do tego pozwoli częściowo ochronić się przed dzikimi zwierzętami,
• konstruowanie i używanie prostych narzędzi – nie jest sztuką zabranie ze sobą saperki czy noża – za to prawdziwym wyzwaniem jest umiejętne ostrzenie kości zwierząt czy obrabianie drewna tak, by służyły człowiekowi jako podstawowe, ale skuteczne narzędzia,
• podróżowanie i nawigowanie – w lesie nie zawsze złapiesz zasięg; umiejętność korzystania z map, ale też z kompasu jest ważna, ale jeszcze ważniejsze jest rozróżnianie znaków, które natura pozostawia na niemal każdym kroku (mech na pniach drzew, konstelacje gwiazd, pozycja słońca).

Bushcraft – jak zacząć zdobywać wiedzę?

Obok umiejętności bushcraftowych, które można rozwijać nawet w domowym zaciszu, zanim ostatecznie wybierzesz się do lasu, należy także zadbać o przyswojenie wiedzy i ciągłe poszerzanie zasobu informacji. W tym miejscu mówić należy o przygotowaniu merytorycznym w takim zakresie, jak rozpoznawanie jadalnych roślin, ale też rozróżnianie zwierząt, w tym ptaków, które można spotkać na swojej drodze. 

Do tego dochodzi równie niezbędna wiedza związana z pierwszą pomocą. Musisz wiedzieć, jak zachować się w przypadku kontuzji, warto też rozróżniać te rośliny i zioła, które mogą wspierać organizm w trakcie bushcraftu (mięta na niestrawność i podobne sygnały ze strony układu pokarmowego, krwawnik o właściwościach antyseptycznych, wspierający gojenie się drobnych skaleczeń i wiele innych).

Prawda jest taka, że im więcej sprawdzonych informacji zdobędziesz, tym lepiej przygotujesz się do bushcraftu. Czytaj, oglądaj, notuj – nie bój się również pytać. Jeśli tylko masz możliwość uczenia się od innych, bardziej doświadczonych osób, wykorzystaj to! 

Podstawowe wyposażenie bushcraftowe

Istotą bushcraftu jest życie w zgodzie z naturą, z wykorzystaniem tego, co można w niej znaleźć. Nie oznacza to jednak, że należy po prostu iść przed siebie do lasu i liczyć, że „jakoś to będzie”. W tym wypadku przygotowanie do wyprawy, a nawet dłuższej egzystencji w głuszy, podkreśla różnice pomiędzy bushcraftem i survivalem. W tym pierwszym celem jest bowiem harmonijne koegzystowanie, z pomocą różnych elementów ekwipunku, a nie tylko dotrwanie do momentu, w którym będzie bezpieczniej (co ma miejsce w survivalu). 

Wspieranie się w bushcrafcie podstawowymi akcesoriami ułatwi pobyt w lesie, w wielu sytuacjach pozwoli też zapobiec różnym przykrym sytuacjom. Wybierając sprzęt niezbędny do bushcraftu kieruj się kilkoma zasadami – wyposażenie powinno być solidne, dobrej jakości, wodoodporne. Powinny znaleźć się w nim takie elementy, jak:

• plecak – z całą pewnością jest to najwygodniejszy sposób na pakowanie i przenoszenie swojego ekwipunku; dzięki rozłożeniu ciężaru na całe plecy i oba ramiona, transportowanie nawet większych ciężarów nie będzie aż takim obciążeniem fizycznym dla kręgosłupa; plecak musi być pojemny (minimum 40 litrów) i solidny, 
• namiot ze śpiworem – nie zawsze musisz spać pod namiotem, jednak śpiwór to wyposażenie, z którego warto korzystać nawet w przypadku cieplejszych nocy; oba powinny znaleźć się obowiązkowo wśród rzeczy, które zabierzesz na bushcraft; rozważ ponadto zakup hamaka – jest lekki, a zapewnia sporą wygodę w czasie odpoczynku; tarp natomiast, rozwieszony nad hamakiem, uchroni Cię przed deszczem,
• krzesiwo – by móc rozpalić ogień w każdych warunkach, nawet wtedy, gdy zamokną zapałki,
• siekierka – niewielkich rozmiarów, lekka, ale ostra,
• nóż – właściwie niezbędny, pozwalający tak na wstępną obróbkę pożywienia, jak i opracowanie drewna czy nawet przedzieranie się przez mniej przystępne chaszcze,
• narzędzie typu multitool – nie zajmuje dużo miejsca, a jest wszechstronne i często przydatne,
• pojemniki na wodę – z dobrego, trwałego tworzywa (szklane mogą być ciężkie i łatwo się tłuką) lub metalu,
• metalowy rondelek lub nieco większy kubek z metalu – do przygotowywania jedzenia i podgrzewania wody,
• naczynia i sztućce – najlepiej metalowe, ewentualnie z tworzywa przeznaczonego do kontaktu z żywnością,
• latarka – wraz z zapasem baterii,
• apteczka i środki higieniczne – o tym, że podstawowe elementy pierwszej pomocy są niezbędne, nie trzeba chyba nikogo przekonywać; warto do tego zabrać ze sobą środki higieniczne – papier toaletowy (może być nawilżany), ręcznik, środki czystości, ale też repelenty, zestaw do usuwania kleszczy czy też niewielkie worki na śmieci – umówmy się, będąc u kogoś nie zostawiasz śmieci na podłodze, nie rób tego też w lesie.

Odzież na bushcraft

Do lasu trzeba iść dobrze ubranym. Spokojnie, nie szukaj wieczorowej sukienki czy smokingu – mowa tu raczej o odzieży, która pozwoli ochronić skórę przed insektami, zapewni odpowiednie warunki termiczne i osłoni przed przemoczeniem.

W garderobie bushcraftowej muszą znaleźć się trwałe spodnie z długimi nogawkami, dobrze, jeśli będą zakończone dodatkowym ściągaczem, który można regulować. W ten sposób osłonisz kostki przed kleszczami, ale też zminimalizujesz częściowo ryzyko ugryzienia – na przykład przez węże, których nie brakuje w polskich lasach.

Istotna jest również odzież przeciwdeszczowa – trwała kurtka, do tego nieprzemakalne buty to zestaw, bez którego nie warto wybierać się w busz. Pamiętaj również o odpowiedniej bieliźnie. To szczególnie ważne, jeśli chcesz przebywać w lesie w okresie jesienno-zimowym. Wówczas sięgaj po wygodną bieliznę termoaktywną.

Dbaj o to, by odzież była szyta z tkanin wysokiej jakości. Wybieraj takie ubrania, które szybko wyschną w razie przemoczenia, ale też będą dobrze odparowywać pot i zapewnią przewiewność w cieplejsze dni. Zadbaj również o nakrycie głowy – lekki kapelusz outdoorowy czy nawet czapka z daszkiem osłonią głowę i przed insektami, i przed intensywnym słońcem.
 

Jedzenie, które trzeba zabrać na bushcraft

Owszem, las obfituje w różnego rodzaju pożywienie. Nie oznacza to jednak, że możesz wyjechać w dzicz bez prowiantu!

Na wyprawę o charakterze bushcraftowym zaleca się zabierać suchy prowiant – chrupki chleb, ale też różnego rodzaju jedzenie w proszku. Wygodne będą ponadto konserwy, jednak weź pod uwagę ich ciężar – Twój plecak ma ograniczoną wielkość. 

Nie zapominaj oczywiście o wodzie. Poza butelkami z zapasami przydać się mogą także termosy czy specjalne pojemniki z niewielkimi filtrami, które pozwolą uzdatnić wodę, chociażby z potoku. Jeżeli nie jesteś pewny, czy woda nadaje się do spożycia na surowo, przefiltruj ją wstępnie, a następnie przegotuj, by pozbyć się szkodliwych drobnoustrojów.

W Twoim plecaku schowaj również drobne przekąski, które mają jednak sporą wartość kaloryczną – batoniki białkowe, suszone owoce czy orzechy dostarczą Ci w krótkim czasie nieco energii. 

Zasady bushcraftowe, których musisz przestrzegać

W Polsce można legalnie biwakować w lasach – co więcej, Lasy Państwowe wręcz do tego zachęcają. Dowodem na to jest program „Zanocuj w lesie”, w ramach którego, w określonych nadleśnictwach, można bez pozwolenia rozbić obozowisko z prawdziwego zdarzenia – z dala od infrastruktury, w pełni rozkoszując się powrotem do natury. Taki wypad może trwać do dwóch dni i uczestniczyć w nim może jednorazowo nawet dziewięć osób.

Będąc w lesie, czy to na krótkim wypadzie bushcraftowym, czy też w ramach dłuższego pobytu, musisz trzymać się kilku zasad. Jak zacząć uprawiać bushcraft z poszanowaniem reguł?

Do każdego wyjazdu przygotuj się merytorycznie – sprawdź warunki panujące na danym obszarze (pamiętaj, by wziąć ze sobą także mapę oraz kompas) i zapoznaj się z prognozami pogody, ponieważ pod kątem tych informacji skompletować trzeba i zapasy, i wyposażenie. W swoim planie uwzględnij również, na jak długo wyjeżdżasz. O swoich założeniach poinformuj kogoś bliskiego.

Las ugości Cię najlepiej, jak będzie umiał – odwdzięcz się i zadbaj o to, by nie pozostawiać w nim śladów swojej bytności. To oznacza, że zabierasz ze sobą wszystkie wygenerowane odpady (puszki po jedzeniu, zużyte środki sanitarne), a miejsca, w których załatwiasz swoje potrzeby fizjologiczne dokładnie zasypuj ziemią. Zasady związane z pozostawianiem lasu w takim stanie, w jakim go zastałeś oznaczają też, że obozowisko rozbijać trzeba z ostrożnością tak, by nie uszkadzać runa leśnego czy też nie niszczyć gniazd zwierząt i owadów.

Jeśli przygotowujesz sobie ciepły posiłek, rozpalaj ogień tylko w wyznaczonych miejscach (między innymi w rejonach wskazanych w programie „Zanocuj w lesie”). Dbaj o zabezpieczenie miejsca tak, by kontrolować ogień i nie dopuścić do jego rozprzestrzenienia się. Uważaj ponadto, by nie straszyć zwierząt bytujących w swoim środowisku. Nie krzycz, jeśli nie musisz, nie podbiegaj do zwierzyny czy też nie dokarmiaj jej. 

Uwaga – poza Tobą mogą w lesie znajdować się także inne osoby, w tym myśliwi. Noś zatem takie elementy odzieży, które będą widoczne z większych odległości, a w środku nocy Twoje obozowisko powinno być „oznakowane” za pomocą nawet niewielkiej lampki czy latarki.